Niezwykłe odkrycie

Nie sposób przejechać przez Nowoberezowo i nie zwrócić uwagi na niecodzienny widok. Mowa tu o dwóch cerkwiach znajdujących się w tej samej wsi. Należą one do Parafii Prawosławnej p/w. Wniebowstąpienia Pańskiego.

O parafii

Historia tej parafii jest równie interesująca, co same świątynie.
Ludność ruska, zamieszkująca tereny obecnego Nowoberezowa od XVI wieku należała do parafii w Starym Berezowie. Jednak w XVII wieku we wsi wybuchł pożar, w wyniku którego część mieszkańców zmuszona była przenieść się w nowe miejsce, które nazwano Nowoberezowem. W roku 1618 wybudowano tutaj cerkiew pod wezwaniem Św. Ap. i Ew. Jana Teologa.

Materialną pamiątką po pierwszej nowoberezowskiej świątyni jest zachowany w części do dnia dzisiejszego 400 letni ikonostas, który został odnaleziony w kwietniu 2023 roku przez grupę badaczy: dr hab. prof. IS PAN Zbigniewa Michalczyka, Piotra Jamskiego oraz dr Jana Nowickiego, podczas prac inwentarzowych prowadzonych z błogosławieństwa Jego Eminencji Sawy, Prawosławnego Metropolity Warszawskiego i całej Polski.

W roku 1771 wybudowano nową cerkiew p/w. Św. Jana Teologa , której fundatorką  była Izabela Branicka. Cerkiew ta, również, często nazywana „drewnianą” służy parafianom do dnia dzisiejszego. Wyżej wspomniany XVII wieczny ikonostas został znaleziony właśnie w tej świątyni.

Według informacji z 1857 roku, parafia w tym czasie liczyła 2493 osoby, w tym 285 wiernych z samego Nowoberezowa. Niestety drewniana cerkiew wybudowana w ubiegłym wieku była w opłakanym stanie, dlatego podjęto decyzję o budowie nowej świątyni, którą rozpoczęto w 1873 roku.
Nowa, murowana cerkiew p/w. Wniebowstąpienia Pańskiego została wyświęcona w 1876 roku.

Już na początku XX wieku parafia liczyła ok. 4400 osób, zamieszkałych we wsiach należących do parafii w Nowoberezowie. Jednak po I i II Wojnie Światowej liczba parafian zmniejszała się na skutek migracji do miast.

Oprócz świątyń w Nowoberezowie, do parafii należą również cerkiew cmentarna p/w. Przemienienia Pańskiego, w pobliżu wsi Wygoda oraz kaplice:

• Św. Aleksandra Newskiego – Nowoberezowo, konsekrowana w 1867 roku.
• Św. Św. Braci Machabeuszów – Nowoberezowo, wybudowana w 1888 roku.
• Św. Jerzego Zwycięzcy – Czyżyki, wybudowana w 1888 roku.
• Św. Serafina z Sarowa – Dubicze Osoczne, wybudowana w 2007 roku.
• Św. Proroka Eliasza – Nowokornino, wybudowana w latach 90 XX wieku.

Na dzień dzisiejszy, parafia liczy około 700 wiernych, a jej proboszczem jest ks. prot. mgr Jan Kazimiruk.

Historia ikonostasu

Znajomość historii parafii ułatwi przedstawienie losów nowoberezowskiego Ikonostasu. Jak już wspomniano wcześniej, na podstawie wstępnych badań, powstał on w pierwszej połowie XVII wieku a odnaleziony został przez grupę badaczy z Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk.

Odkryto 17 fragmentów ikonostasu, cztery części pilastrów oraz fragmenty drewnianych Carskich Wrót. Ikony były malowane temperą na deskach.
Oprócz tego znaleziono również odkład ikony Matki Bożej z polichromowanego, złoconego i srebrzonego gipsu.

Zróżnicowanie stanu zachowanych elementów jest dosyć spore. Jedne z nich zachowały się w niemal doskonałym stanie, w innych z kolei warstwa malarska praktycznie przestała istnieć. Jednak na ich podstawie jest możliwa rekonstrukcja prawie całego czterorzędowego ikonostasu o szerokości około ośmiu metrów. Wśród przedstawień brakuje jedynie rzędu 12 Wielkich Świąt.

Pomimo różnego stopnia zachowania ikon, historykom sztuki udało się ustalić, jakie postacie są na nich przedstawione. Wśród nich znajduje się m.in. Św. Apostoł i Ewangelista Jan Teolog – patron drewnianej cerkwi, czy król Dawid przedstawiony w stroju królewskim z Arką Przymierza w rękach.

Podczas oględzin badacze wysunęli przypuszczenie, że ikon w nowoberezowskim ikonostasie nie pisał jeden mistrz – było ich co najmniej trzech, oraz że prawdopodobnie powstał w Brześciu.

Grupa badaczy zwraca uwagę na to, że odkrycie to bez wątpienia jest ewenementem nie tylko w naszym kraju, ale również w naszej części Europy – wynika to z wieku obiektu oraz jego rodzaju i skali.

Na chwilę obecną zabytkowy ikonostas poddawany jest badaniom i pracom zabezpieczającym w Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego przy Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Na podstawie:
Kalendarz Prawosławny 2015, Warszawska Metropolia Prawosławna
spotkaniazzabytkami.pl

Na fotografii: Cerkiew p/w. Św. Ap. i Ew. Jana Teologa w Nowoberezowie,  fot. Adrian Kazimiruk