Boże Narodzenie w tradycji prawosławnej

Święto Bożego Narodzenia w Kościele Prawosławnym stanowi jedno z dwunastu wielkich świąt roku liturgicznego. Poprzedzone jest sześciotygodniowym postem bożonarodzeniowym, który rozpoczyna się w pierwszy dzień po wspomnieniu w kalendarzu cerkiewnym Św. Apostoła Filipa, dlatego też niekiedy nazywa się on postem Filipowym –
tzw. ”Fylypiłka”. Ma on charakter pokutny, przygotowujący nas na spotkanie Nowonarodzonego Zbawiciela Jezusa Chrystusa. Od dnia Wprowadzenia do Świątyni Przenajświętszej Bogurodzicy w Cerkwiach słyszymy czytania poszczególnych fragmentów Nabożeństw (np. jutrzni) o zbliżającej się radość Bożego Narodzenia, aby całe stworzenie godnie przygotowywało się na spotkanie z Chrystusem. Dwie niedziele przed Bożym Narodzeniem – tzw. Niedziela Praojców, Cerkiew Prawosławna wspomina świętych Starego Testamentu, którzy dostąpili zbawienia dzięki wierze w mającego się narodzić Zbawiciela. Atmosfera święta narasta. Ostatni dzień czterdziestodniowego postu jest dniem szczególnym zwanym „wigilią” – „Soczelnyk” – ” Światy Weczer”. Wieczorem 6 stycznia wszyscy wierni spotykają się w swoich domach na wieczerzy wigilijnej – jest to dzień ścisłego postu. Odmawiając modlitwy zgodnie ze zwyczajem dzielą się Prosforą – chlebem ofiarnym, przygotowanym wcześniej przez duchownego z mąki przennej wody i drożdży i
poświęconym w świątyni na nabożeństwie Świętej Boskiej Liturgii, później następuje składanie życzeń. Tradycyjnie na stole wigilijnym widnieje 12 potraw. Rozbrzmiewają kolędy. W tradycji Kościoła Prawosławnego Święta Bożego Narodzenia przypadają na 7 stycznia, natomiast w Kościele Zachodnim 25 grudnia. Najczęstszym zadawanym pytaniem
wśród ludzi jest, dlaczego Prawosławni obchodzą święta Bożego Narodzenia 13 dni później od Kościoła Zachodniego? Jednakże zawsze możemy zadać pytanie w formie odwrotnej, dlaczego Kościół Zachodni świętuje Boże Narodzenie o 13 dni wcześniej? Otóż data tego Święta do roku 1582 była wspólna dla wszystkich. Dopiero reforma papieża Grzegorza VII dotycząca zamiany stylu juliańskiego , którym posługuje się w liturgii Cerkiew Prawosławna , na styl gregoriański , obowiązujący powszechnie do dnia dzisiejszego wprowadziła pewien rozdźwięk. Inaczej mówiąc pewien styl stał się nowym a inny zaczął być nazywany starym. Cerkiew Prawosławna nie przyjęła tej reformy i nadal kieruje się w swym życiu liturgicznym kalendarzem juliańskim. Zawsze jednak możemy zadać sobie pytanie skąd w tradycji Kościoła nie podzielonego wiadomo było, aby świętować Boże Narodzenie 25 grudnia/ 7 stycznia. Odpowiedź może wydać się zaskakująca, ponieważ chrześcijanie pierwszych wieków nie wiedzieli wiele więcej od nas w tej kwestii, a przecież samo święto nie było obchodzone od zarania chrześcijaństwa. Skąd zatem wzięła się taka data? Otóż w tym dniu miały miejsca dwa ważne wydarzenia. Pierwsze to żydowskie Święto Odnowienia Ziemi, a drugi to dzień narodzin niezwyciężonego Słońca: ” dies natalis inuicti” – wielkie pogańskie święto rzymskie, na którym zbierały się tłumy ludzi. Uczestnictwo w nich sprowadzało się zresztą do oddania hołdu imperatorowi jako „Augustusowi” . Tradycja tego święta była bardzo zakorzeniona w życiu dawnych chrześcijan, więc niejako logicznym następstwem była zamiana Słońca cesarza Justyna na inne Słońce, Słońce Prawdy, jak słyszymy w tekście troparionu Bożego Narodzenia:

Narodzenie Twoje, Chryste Boże nasz
Zajaśniało Światu światłością poznania
W niej bowiem gwiazdom służący
Przez gwiazdę zostali nauczeni
Pokłon oddawać Tobie, Słońcu Prawdy
Poznawać Ciebie ze wschodu wysokości
Panie, chwała Tobie.

Boże Narodzenie przepełnione jest duchem radości , ciepła rodzinnego , i niepowtarzalnej atmosfery i choć w czasie każdej Eucharystii w sposób mistyczny następuje przypomnienie tego wydarzenia , to jednak raz w roku dzieje się to w sposób szczególny. Cerkiew Prawosławna aż 11 dni głosi radość tego święta. Podobnie jak Pasterze, a później Apostołowie, tak również i my idziemy głosić Dobrą Nowinę. Odwiedzamy znajomych, krewnych, parafian, ludzi samotnych, pozdrawiając ich słowami: ” Chrystos Rażdajetsia” – ” Sławyte Jeho”, Chrystus się rodzi! Wysławiajcie Jego!
Początek celebracji samego Święta Bożego Narodzenia jak co roku w Parafii Prawosławnej Świętej Trójcy w Lubinie rozpoczyna się 6 wieczorem tzw. ” Welykym Poweczeriem” Wielką kompletą i ” Utrenniom” – jutrznią .Wtedy też ma miejsce wyniesienie na środek nawy głównej Ikony Święta Bożego Narodzenia. Uroczysty wystrój świątyni, radosne melodie modlitw i kolęd, to wszystko tworzy niepowtarzalny nastrój każdego roku w naszej świątyni. Ikona Święta przedstawia nam w centralnej części postać Matki Bożej , obleczoną w purpurę, zaraz obok Niej małe Dzieciątko, złoty majestat którego ostro kontrastuje grota Betlejemska. Ta Ikona z zasady jest Ikoną Kontrastów. Wielkie góry, wyciągnięte ku niebu, idące na spotkanie Pana muszą ustąpić prze Nowonarodzonym , bowiem to On jest w centrum uwagi. To wokół Niego wszystko się dzieje. Na ikonie widzimy również magów, pasterzy a nawet zwierzęta znajdujące się w grocie. Z daleka widać również postać Józefa – pełnego pokory, który przygląda się całemu wydarzeniu. Czasami obok niego pojawia się postać , szepcząca mu do ucha słowa zwątpienia, to symbol wielu z nas, niedowierzających.
Drugi Dzień Bożego Narodzenia – 8 stycznia , nazywany jest w Świątyni Prawosławnej Soborem Przenajświętszej Bogurodzicy, czyli świąteczne zgromadzenie ludzi , aby czcić Bożą Rodzicielkę. Trzeci Dzień Świąt Bożego Narodzenia – 9 stycznia, jest dniem poświęconym pamięci pierwszego męczennika za wiarę chrześcijańską, Arcydiakona Stefana.

Michał Repeła